Artterapia zaburzeń odżywiania
Artterapia (arteterapia) oznacza z języka łacińskiego leczenie poprzez sztukę. To subsydiarna forma terapii anoreksji, bulimii, kompulsywnego jedzenia i innych zaburzeń odżywiania, wykorzystująca osobisty potencjał twórczy. Dzięki arteterapii udaje się wydobyć i uświadomić skrywane, nierzadko nieprzyjemne emocje.
Artterapia pomaga wyciszyć się, zrelaksować i wprowadzić w pozytywny nastrój. Rola tej terapii w leczeniu zaburzeń odżywiania jest ogromna; dzięki niej osoba dotknięta zaburzeniem ma szansę wejrzeć w głąb siebie, swoje uczucia, znaleźć rozwiązania problemów zakorzenionych głęboko w przeszłości. Wspieranie psychoterapii zaburzeń odżywiania arteterapią, znacznie skraca czas powrotu do zdrowia i umożliwia uzyskanie pełniejszego wglądu w przyczyny zaburzenia.
Specjaliści z Kliniki Leczenia Zaburzeń Odżywiania „Otulenie” pełnią przede wszystkim rolę tłumacza, wyjaśniającego i pomagającego w zrozumieniu zachowań i procesów doświadczanych w trakcie zajęć. Zgodnie z filozofią naszego Ośrodka, prowadzący nie krytykują ani do niczego nie przymuszają pacjentów, czuwają jedynie nad ich bezpiecznym otwieraniem się. W naszym Ośrodku leczenie zaburzeń odżywiania wspierają poniższe techniki:
Choreoterapia
Główne założenia choreoterapii
Choreoterapia opiera się na wykorzystaniu ruchu jako procesu zwiększającego fizyczną, psychiczną i duchową integrację człowieka. Podstawowe elementy tańca, czyli rytm i ruch, umożliwiają uzyskanie harmonii umysłu i ciała, ułatwiającym poznanie siebie oraz swoich emocji. Ułatwiają one dotarcie do uczuć, których werbalizacja, z różnych przyczyn, napotyka trudności. Pomagają wyregulować, zharmonizować rozchwiany organizm i przywrócić w nim pożądaną homeostazę. Owa technika leczenia zaburzeń odżywiania bazuje na charakterystycznych dla tańca współczesnego ekspresji i improwizacji. Każdy ruch jest właściwy, służący doświadczaniu siebie w relacji z innymi i siebie w przestrzeni. W grupie nie oceniamy, nie kategoryzujemy. Zamiast rywalizacji, skupiamy się na zwiększaniu świadomości ciała, wsłuchaniu w jego potrzeby. Prowadzący czuwa nad stworzeniem swobodnej atmosfery dającej poczucie bezpieczeństwa, umożliwiającej przepływ pozytywnej energii między uczestnikami. Nie należy obawiać się konieczności nauki kroków i figur tanecznych i bezbłędnego odtwarzania ich na zajęciach. W naszym Ośrodku taniec jest całkowicie spontaniczny, uczy pozawerbalnej komunikacji, wyrażania siebie i zrozumienia innych.
Efekty choreoterapii w leczeniu zaburzeń odżywiania
Wszystkie zaburzenia odżywiania łączy element wykorzystania jedzenia lub niejedzenia jako sposobu na odreagowanie stresu. Jedną podstawowych funkcji choreoterapii jest umożliwienie rozładowania tego stresu poprzez taniec. W jego trakcie pacjent odpręża się lub pobudza w sposób pozytywny (w odpowiedzi na przeżycie estetyczne i emocjonalne).
Zajęcia choreoterapii odbywają się w grupach, dając możliwość treningu komunikacji i wchodzenia w interakcje z innymi, przyglądanie się im, a także ich kształtowania i zmieniania.
Psychorysunek
Rysowanie, malowanie, rzeźbienie jest formą ekspresji uczuć i emocji trudnych do werbalizacji lub też nierozumianych przez pacjentów. Te formy artererapii umożliwiają rozwijanie potencjału twórczego, wyrażenie, dostrzeżenie i zrozumienie problemu będącego przyczyną anoreksji, bulimii, kompulsywnego jedzenia czy innych zaburzeń odżywiania. Dzięki rysunkowi terapeuta uzyskuje pogłębioną diagnozę dotyczącą pacjenta- jego postaw, funkcjonowania, obszarów, nad którymi należy najmocniej pracować. Efektem tego rodzaju terapii zaburzeń odżywiania jest uchylenie drzwi nieświadomości, dzięki czemu nawet osoby wycofane, nieśmiałe, introwertyczne, są w stanie dostrzec i „wziąć na warsztat” emocje, z których istnienia nie zdawały sobie sprawy.
Filmoterapia
Film umożliwia spotkanie z własnymi emocjami, jak również przyjrzenie się im, przepracowanie i zaakceptowanie we wspierającej atmosferze grupy. Jest to niezmiernie istotne w przypadku wypieranych, nieprzyjemnych emocji. Oglądając film, identyfikujemy się z bohaterem, przeżywamy razem z nim jego wzloty, upadki, czy dylematy. Analiza położenia bohatera filmowego umożliwia nam pośrednio przeanalizowanie własnej sytuacji, własnych konfliktów w bezpieczniejszych warunkach, niż serwuje nam codzienność.
Co istotne, informacje zawarte w filmie przetwarzane są bardziej na poziomie emocji, niż intelektu, co najlepiej obrazuje fakt, że nawet osoby mające trudność z uronieniem łzy, oglądając film doświadczają oczyszczającej funkcji płaczu.
Dyskusja nad filmem pomaga zrozumieć sytuację, w której znalazł się bohater i przełożyć ją na identyfikację problemu leżącego u podstaw zaburzeń odżywiania.
Po utożsamieniu podobieństw z bohaterem i wejściu z nim w emocjonalny związek doświadczamy- jak to ma miejsce w przypadku pozostałych technik arteterapii, następuje etap oczyszczenia – pacjent dociera do głęboko ukrytych emocji, werbalizuje je, udostępnia pod dyskusję z grupą i z terapeutą. Implikacją tego jest uzyskanie wglądu – rozważenie, czego doświadczyliśmy dzięki obrazowi filmowemu i przełożenie tego doświadczenia na istotę swoich problemów. Filmoterapia pełni także istotną funkcję uniwersalizacji- obserwując losy bohatera filmowego pacjent uświadamia sobie, że nie jest jedyną istotą doświadczającą podobnych problemów, co minimalizuje jego poczucie alienacji.
Koncepcja radzenia sobie z problemami poprzez doświadczanie losów bohaterów wywodzi się ze starożytności. Już Arystoteles opisywał oczyszczające właściwości i lecznicze działanie (katharsis) tragedii antycznych. Widzowie poprzez odniesienie trudności własnego życia do sytuacji postaci spektaklu oswajali się z nimi i łatwiej funkcjonowali wracając do codzienności. W Ośrodku Leczenia Zaburzeń Odżywiania „Otulenie” umiejętnie korzystamy z tej formy sztuki o największej sile oddziaływania na odbiorcę, starannie dobierając repertuar pod kątem problemów danej grupy.
Film umożliwia dotarcie do najbardziej skrytych pacjentów, którym rozmowa na tematy osobistych problemów przychodzi z dużym trudem. Obejrzany obraz może stanowić dyskretny zaczątek do rozmowy – ułatwić zrozumienie istoty problemu, ujawnić sposoby radzenia sobie z nim. Poprzez możliwość obserwacji tych sposobów, umożliwia wybór najodpowiedniejszego.
Filmoterapia jest bezpieczną formą leczenia zaburzeń odżywiania, bowiem umożliwia pacjentowi nabranie dystansu do problemu i spojrzenie na niego z innej perspektywy, w bardziej obiektywny sposób.
Psychodrama
Psychodrama opiera się na wcielaniu w różne postaci, w celu odegrania zaimprowizowanych ról, w trakcie których pacjent ma możliwość wyrażenia emocji i skonfrontowania ich z pozostałymi członkami grupy i terapeutą. Nadrzędnym celem tego rodzaju terapii zaburzeń odżywiania, podobnie do pozostałych, jest uzyskanie wglądu w naturę swoich problemów, poprzez uzmysłowienie ukrytych uczuć i treści. Odbywa się to poprzez odgrywanie scenek, które są niczym innym jak ponownym przeżyciem określonych sytuacji z życia, tym razem bardziej „na zimno”, w bezpiecznym, wspierającym otoczeniu grupy. To psychodrama zwróciła uwagę na istotę pracy z ciałem i pozawerbalnej komunikacji. Ojcem tej techniki leczenia zaburzeń odżywiania jest Jakob Moreno, który obserwując spontaniczne zabawy dzieci, beztrosko wcielające się w wymyślane przez siebie role, dostrzegł w swobodnej, twórczej, ekspresji, olbrzymi potencjał leczniczy. Na podstawie tej obserwacji wysnuł wniosek, że przemożną rolę w procesie zdrowienia odgrywa twórcze, nieskrępowane działanie, łamiące dotychczasowe schematy. Przykładał on ogromną wagę do grupy jako medium. Według niego: “Terapia grupowa i psychodrama wszystko zmieniły, doprowadziły do rewolucji terapeutycznej. Ten proces uzdrowienia – katharsis – nie odbywa się tylko w gabinecie lekarza – odbywa się w grupie, w centrum społeczności” (Moreno 1955) Dyskusja nad odegraną sceną i ponowne przepracowanie nie zawsze przyjemnych emocji przy wspierającej obecności pozostałych członków grupy, pozwalają uzyskać upragnione „oczyszczenie” i dają trwały efekt w leczeniu zaburzeń odżywiania i zaburzeń współistniejących.
Zamknięci w stereotypowo przypisanych nam rolach córki, syna, rodzica czy pracownika, funkcjonujemy sztywno, męcząc się, niejednokrotnie żyjąc w sprzeczności z rzeczywistymi pragnieniami i prawdziwym „ja”…Kreacja na scenie psychodramy umożliwia eksplorację nieodkrytych, nieuświadamianych wcześniej obszarów psychiki, eksperymentowanie, nowe kształtowanie ról, poszerzanie spektrum reakcji i zachowań, co przekłada się na podniesienie samooceny, wzmocnienie poczucia sprawczości i zmniejszenie lęku. Dzięki odbiciu w „lustrze” grupy i ogrywaniu ról, ten rodzaj terapii anoreksji, bulimii i pozostałych zaburzeń, pomaga spojrzeć na problem z szerszych perspektyw, niż jedynie potencjalnej ofiary. Zamiana ról, wcielenie się w kogoś innego, prowadzi do zmiany postrzegania, bardziej obiektywnego rozumienia. Psychodrama wyposaża nas w „narzędzia” przydatne do walki z trudnościami, ułatwia przystosowanie do nie zawsze pożądanych okoliczności, dając odpowiedź na pytanie jak leczyć anoreksję czy inne zaburzenia psychiczne. Terapeuci Ośrodka „Otulenie” wskutek zastosowania tej metody otwierają pacjentów uczestniczących w turnusach leczenia zaburzeń odżywiania na odkrywanie tkwiącego w nich potencjału oraz możliwości w pojawiających się okolicznościach.
Uczestnicy naszego turnusu leczenia zaburzeń odżywiania w Ośrodku „Otulenie” nie muszą obawiać się konieczności żmudnej nauki tekstów czy ruchów. Psychodrama bazuje na spontanicznym scenariuszu, wymyślonym przez uczestników ad hoc, bieżąco modyfikowanym według potrzeb, czym różni się od teatru. To pacjent i jego gotowość do następnego ruchu decyduje o tym, jak będzie on wyglądał i w którym kierunku nastąpi. W naszym Ośrodku, zajęcia psychodramy opierają się na trzech głównych częściach:
- Rozgrzewce, dzięki której osiągamy rozluźnienie, większą kreatywność i spontaniczności wśród członków grupy.
- Fazy (gry) właściwej
- Fazy integracji (sharingu), w której uczestnicy turnusu wymieniają między sobą spostrzeżenia na temat tego, które z własnych przeżyć są podobne do tych przeżywanych w poprzedniej fazie.
Temat, który ma zostać przepracowany, wyodrębniamy na podstawie znajomości problemów jej członków i zgłębionych potrzeb grupy. Dbamy, aby przyczyny anoreksji, bulimii, otyłości i innych zaburzeń każdego z uczestników turnusu zostały starannie przepracowany, a zajęcia odbywały się w atmosferze wzajemnego poszanowania.
Muzykoterapia
Muzykoterapia, znana już w starożytności jest jedną z najstarszych technik terapeutycznych, od lat stosowaną w leczeniu depresji, nerwic, zaburzeń odżywiania i innych. Badania wykazały istnienie wpływu, jaki muzyka wywiera na sieci neuroprzekaźników i wsparcie odbudowy połączeń między różnymi regionami mózgu, a także zwiększenie jego plastyczności. Muzykoterapia powoduje wzrost wydzielania dopaminy, co przyczynia się do zwiększania motywacji i efektywności nauki. Przeprowadzone badania wykazały wpływ skuteczności tego rodzaju terapii w leczeniu anoreksji, bulimii, kompulsywnego jedzenia i innych zaburzeń odżywiania, a także depresji, nerwicy, redukcji lęku, fobii społecznej, czy bezsenności. Muzykoterapia redukuje zmęczenie i wpływa na podniesienie samooceny.
W Ośrodku Leczenia Zaburzeń Odżywiania „Otulenie” na zajęciach muzykoterapii słuchamy i interpretujemy utwory muzyczne starannie dobrane pod kątem danej grupy. Według jej potrzeb, w zależności od efektu, jaki chcemy uzyskać, z różnym natężeniem eksplorujemy dźwięki spokojne, wpływające harmonizująco, relaksująco na ciało i umysł oraz bardziej gwałtowne, pobudzające emocjonalność, wzmacniające procesy myślowe i rozładowujące zablokowane emocje.
Wolne tempo, łagodna melodia i dynamika, powtarzalne frazy melodyczne uspokajającej muzyki służą wyciszeniu,