Z punktu widzenia gastroenterologa przybieranie na wadze jest jednym z objawów zdrowego przewodu pokarmowego. W przypadku zaburzeń odżywiania takich jak anoreksja i bulimia zwykle szukamy pomocy specjalistów z dziedziny zdrowia psychicznego, przyjmujących w przychodniach czy klinikach leczenia zaburzeń odżywiania, takich jak Ośrodek Leczenia Zaburzeń Odżywiania „Otulenie” z Warszawy https://otulenie.pl/
Pomoc doświadczonego psychologa lub psychiatry jest zwykle niezbędna, jednak warto też wykluczyć inne choroby, które mogą dawać bardzo podobne objawy. Pacjenci ze schorzeniami przewodu pokarmowego mogą unikać posiłków ze względu na pojawiające się po jego spożyciu dolegliwości, lub mieć problemy z prawidłowym przyswajaniem składników odżywczych.
Dolegliwości ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego
Niechęć do posiłków, uczucie wczesnej sytości, nudności mogą być spowodowane infekcją bakterią Helicobacter pylori. Bakterią tą zarażamy się często od swoich rodziców, więc warto przypomnieć sobie czy rodzice nie leczyli się z powodu wrzodów żołądka lub dwunastnicy.
Podobne dolegliwości mogą dawać infekcje pasożytnicze przewodu pokarmowego- w szczególności G.lamblia- niewielki pasożyt bytujący w dwunastnicy. Zarówno Helicobacter pylori, jak i Giardia lamblia może zostać wykryta przy użyciu nieinwazyjnych (bezbolesnych) testów na antygen w kale. Mimo to, optymalną formą diagnostyki w przypadku H.pylori jest gastroskopia- badanie to oprócz pobrania niewielkiej próbki śluzówki (na test urazowy) pozwala wizualnie ocenić stan górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka i dwunastnicy).
W przypadku wymiotów zwracamy szczególną uwagę na obecność nadżerek w przełyku, owrzodzeń żołądka oraz obecność ewentualnych przewężeń w dwunastnicy.
Charakterystyczny wygląd dwunastnicy w trakcie gastroskopii sugeruje celiakię (chorobę trzewną).
Celiakia
Celiakia zwana też chorobą trzewną to schorzenie, w którym nasz organizm nie toleruje glutenu wytwarzając przeciwciała atakujące kosmki w dwunastnicy i jelicie cienkim, które odpowiadają za wchłanianie pokarmów. W wyniku tego procesu dochodzi do rozwoju przewlekłego zapalenia w dwunastnicy i jelicie cienkim (głównie w jego pierwszej części zwanej jelitem czczym), co zaburza funkcję tego odcinka. Dochodzi do zaburzeń wchłaniania objawiających się spadkiem masy ciała, niedokrwistością, niedoborem żelaza i kwasu foliowego oraz pierwiastków śladowych, co z kolei może mieć wpływ na wypadanie włosów, łamliwość paznokci, pojawianie się aft w jamie ustnej.
Choroba może mieć różne nasilenie- zmiany zapalne dwunastnicy mogą skutkować bólami, wzdęciami brzucha, ale również zaburzeniami perystaltyki tego odcinka objawiającymi się biegunkami, lub wymiotami. Zdarzają się również przypadki celiakii o nietypowym przebiegu klinicznym.
W diagnostyce celiakii oprócz gastroskopii z biopsją dwunastnicy oznaczamy obecność przeciwciał przeciwko tranglutaminazie tkankowej w klasie IgA oraz poziom IgA całkowitego lub analogiczne przeciwciała przeciwko endomysium. W wątpliwych przypadkach pomocne bywa oznaczenie antygenów tkankowych HLA DQ2/DQ8.
Schorzenia trzustki
Przewlekłe zapalenia trzustki (w tym zapalenia autoimmunologiczne) mogą prowadzić do nieprawidłowego trawienia pokarmów, bólów poposiłkowych, biegunek tłuszczowych. Diagnostyka opiera się na badaniach obrazowych (USG, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny) lub wskaźnikach wydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki (np. Elastaza-1 w kale).
Schorzenia dolnego odcinka przewodu pokarmowego
Zespół rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim (SIBO) i zespół jelita drażliwego (IBS)
Nieprawidłowa dieta (w szczególności nadmiar cukru i pokarmów fermentujących) mogą doprowadzić do rozwoju nieprawidłowej flory jelitowej (bakterii) w jelicie cienkim oraz zmian składu flory jelitowej w jelicie grubym. Objawami mogą być zarówno bóle, wzdęcia brzucha, biegunki lub zaparcia, jak również zaburzenia wchłaniania pokarmów.
Zespół rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim może być również częścią zespołu jelita drażliwego, w którym dodatkowo mamy do czynienia z nadwrażliwością trzewną, czyli nadmiernym odczuwaniem sygnałów wysyłanych przez receptory naszych jelit. Leczenie polega na modyfikacji flory jelitowej poprzez leczenie farmakologiczne i odpowiednią dietę.
Nieswoiste choroby zapalne jelit- choroba Crohn’a i wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Choroby te mogą prowadzić zarówno do wyniszczenia organizmu, jak i pojawiania się uciążliwych i często wstydliwych objawów. Pacjenci mogą unikać spożywania pokarmów z obawy o ból brzucha, wzdęcie lub trudną do opanowania biegunkę. W chorobach tych mogą się pojawiać zmiany okołodbytowe wpływające na samoocenę pacjenta lub pacjentki, utrudniające współżycie płciowe, a w niektórych przypadkach uniemożliwiające normalne funkcjonowanie w społeczeństwie.
Diagnostyka nie zawsze od razu prowadzi do prawidłowego rozpoznania. Konieczne jest zaufanie do lekarza prowadzącego i sukcesywna diagnostyka z wykluczaniem innych przyczyn zgłaszanych objawów.
Badania przydatne w diagnostyce zaburzeń odżywiania
Diagnozując zaburzenia odżywiania podstawą jest uważna rozmowa z pacjentem. Wykonujemy również badania laboratoryjne, m.in. Morfologię, CRP, poziom albumin i białka całkowitego, poziom sodu, potasu, magnezu, żelaza, ferrytyny, witamin B12 i kwasu foliowego obrazujące stan odżywienia. Badania specjalistyczne (Elastaza-1, oznaczanie określonych przeciwciał, czy poziomu kalprotektyny mogą nakierować nas na właściwe rozpoznanie).
Dodatkowo w diagnostyce można wykorzystać badania obrazowe jak USG lub badania endoskopowe (gastroskopia i kolonoskopia), które dla pełnego komfortu można wykonać w znieczuleniu.
Podsumowanie
W diagnostyce zaburzeń odżywiania należy zwrócić uwagę na zgłaszane przez pacjenta dolegliwości oraz ich początek. Czy dolegliwości brzuszne poprzedzały wystąpienie zaburzeń odżywiania, czy pojawiły się dopiero jako ich skutek. Warto dowiedzieć się, czy w rodzinie pacjenta występowały choroby przewodu pokarmowego. Warto poświęcić czas na szczegółową diagnostykę, ponieważ nieleczone dolegliwości mogą uniemożliwić właściwe przyswajanie składników odżywczych i tym samym właściwy przyrost masy ciała.
Dolegliwości występujące po spożyciu posiłku mogą zachęcać do ograniczania ilości i objętości posiłków, lub zubażania diety do pokarmów tolerowanych. Wsparcie psychodietetyka, dietetyka klinicznego i psychoterapeuty zaburzeń odżywiania daje w tym przypadku pożądane rezultaty.
Autor: lek. Łukasz Szwed – specjalista chorób wewnętrznych, gastroenterolog