Zaburzenia odżywiania to poważne problemy zdrowotne, które wpływają na życie milionów ludzi na całym świecie. Charakteryzują się one niezdrowymi nawykami żywieniowymi, które mogą prowadzić do poważnych komplikacji fizycznych i psychicznych. Wśród najczęściej występujących zaburzeń odżywiania znajdują się anoreksja, bulimia oraz zaburzenia z napadami objadania się. Każde z tych zaburzeń ma swoje specyficzne objawy, przyczyny oraz sposoby leczenia. W niniejszym artykule przyjrzymy się różnym rodzajom zaburzeń odżywiania, ich charakterystyce oraz skutkom, jakie niosą za sobą zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa. Zrozumienie tych zaburzeń jest kluczowe dla skutecznego zapobiegania i leczenia, a także dla wspierania osób dotkniętych tymi trudnościami.
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) jest chorobą, której najbardziej charakterystycznym objawem jest obawa przed przybraniem na wadze. Przejawia się świadomym ograniczaniem pokarmu, ćwiczeniami, które mają na celu zmniejszyć wagę oraz ciągłą kontrolą kaloryczności posiłków. Anoreksja dzieli się na dwa typy, są to typ restrykcyjny, który charakteryzuje się tym, że osoba chora stale odmawia przyjmowania pokarmu i odczuwa ogromny lęk przed przytyciem. Stosuje rygorystyczne diety i dużo ćwiczy, jednak nie przejawia napadów obżerania się i wydalania. O drugim rodzaju anoreksji mówimy, gdy osoba chora doświadcza epizodów niekontrolowanego objadania się, a następnie wydalania stosując np. środki przeczyszczające lub lewatywy. Jest to tak zwany typ anoreksji żarłoczno- wydalający. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w rodzinie chorego na ten typ anoreksji zauważyć można sztywność, zależność i unikanie otwartej komunikacji (Grzegorzewska i in., 2020). Anoreksja wykazuje się największym wskaźnikiem śmiertelności wśród chorób psychicznych (około 10% przypadków) oraz dotyczy coraz młodszych osób. Obecnie anoreksja występuje najczęściej u dziewcząt w okresie dojrzewania oraz u młodych kobiet. Jednak nie jest to jedyna chorująca grupa, ponieważ co 10 chory na anoreksję to mężczyzna (Bąba Kubiś i in., 2018).
Objawy najczęściej pojawiają się w okresie dorastania, przed 18 rokiem życia a czynników sprzyjających rozwojowi anoreksji jest wiele. Duże znaczenie mają predyspozycje genetyczne, ale warto też zwrócić uwagę na czynniki społeczne, takie jak brak akceptacji ze strony rówieśników, zaburzone relacje rodzinne oraz traumatyczne sytuacje życiowe. Kolejnym czynnikiem mogącym wpłynąć na rozwój zaburzeń odżywiania jest ogólnie pojęty i obowiązujący w dzisiejszych czasach „kult szczupłej sylwetki”, warunek konieczny – w wyobrażeniu młodych ludzi – by osiągnąć sukcesu w życiu osobistym i zawodowym. (Bąba Kubiś i in., 2018). Zaburzenia dotyczące wyglądu sylwetki i wagi są zazwyczaj pierwszymi symptomami, które można obserwować u osoby w początkowej fazie anoreksji (Bąba Kubiś i in., 2018). Konsekwencją anoreksji są zmiany zarówno somatyczne, jak i psychiczne. Do zmian somatycznych zaliczyć można zwolnienie czynności serca, zaparcia, łuszczącą się skórę, nadmierne pocenie, bezsenność. A do zmian psychicznych izolowanie się od otoczenia, lęk, nastrój depresyjny, trudności w koncentracji. Leczenie anoreksji ma charakter długotrwały, jednak nie zawsze możliwy jest całkowity powrót do zdrowia, ponieważ choroba pozostawia po sobie wiele zmian somatycznych, których nie da się już cofnąć. Gdy pomimo regularnie prowadzonej psychoterapii, konsultacji psychiatrycznych, dietetycznych oraz motywacji pacjenta wartość BMI wynosi 13–15 kg/m2, wymagana jest bezwzględna hospitalizacja psychiatryczna (Bąba Kubiś i in., 2018).
Bulimia, znana również jako wilczy głód, jest również jednym z najczęściej występujących zaburzeń odżywiania, które dotyka głównie młode kobiety, choć może występować również u mężczyzn. Charakteryzuje się powtarzającymi się epizodami objadania, po których następują działania kompensacyjne mające na celu uniknięcie przyrostu masy ciała. Bulimia najczęściej rozwija się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości, a jej rozwój może być wynikiem kombinacji czynników genetycznych, biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Charakterystyczny dla osób z bulimią jest przymus jedzenia z ignorowaniem sygnałów sytości. Objawy bulimii można podzielić na fizyczne, emocjonalne i behawioralne. Do objawów fizycznych zaliczamy wahania wagi, obrzęk twarzy, ból gardła i przewlekły kaszel oraz problemy żołądkowe i niedobory składników odżywczych. Do objawów emocjonalnych zalicza się wysoki poziom lęku, poczucie winy i niska samoocena. Natomiast objawy behawioralne to powtarzające się epizody częstego objadania się, stosowanie metod kontroli wagi takich jak wymioty, środki przeczyszczające czy dieta. Bulimia może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych np. Uszkodzenia przełyku, odwodnienia oraz próchnicy i choroby dziąseł. Leczenie bulimii jest złożone i wymaga podejścia wielodyscyplinarnego, obejmującego psychoterapię, leczenie farmakologiczne i dietetyczne.
Kolejnym zaburzeniem odżywiania, które można wyróżnić jest kompulsywne objadanie się, znane również jako zaburzenie z napadami objadania się (ang. Binge eating disorder, BED), jest to zaburzenie, które charakteryzuje się epizodami spożywania dużych ilości jedzenia w krótkim czasie, często w połączeniu z poczuciem utraty kontroli. Pacjent cierpiący na BED zjada posiłek szybciej, proces jedzenia trwa aż do uczucia przepełnienia a wstyd skłania go do jedzenia w samotności. Kompulsywne objadanie się może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych, między innymi przez szybki wzrost masy ciała może pojawić się cukrzyca typu II, insulinooporności oraz choroby serca.
Wśród zaburzeń odżywiania można wyróżnić jeszcze inne zaburzenia które są rzadziej występujące i mniej poznane. Jednym z nich jest Pica, czyli zaburzenie odżywiania polegające na tym, że osoba spożywa rzeczy nie będące jedzeniem. Innym zaburzeniem odżywiania jest Zespół jedzenia nocnego (NES), który charakteryzuje się spożywaniem dużych ilości jedzenia późnym wieczorem lub w nocy. Warto jeszcze wspomnieć o ortoreksji oraz pregoreksji. Ortoreksja polega na tym, że osoba cierpiąca na to zaburzenie ma obsesje na punkcie zdrowego odżywiania, co może doprowadzić do surowych restrykcji dietetycznych i niedoborów pokarmowych. Pregoreksja natomiast, to zaburzenie odżywiania występujące u kobiet w ciąży, które obawiają się przyrostu wagi i stosują restrykcyjne diety lub nadmiernie ćwiczą. Takie zachowania mogą doprowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla matki jak i rozwijającego się dziecka.
Zaburzenia odżywiania to poważne schorzenia, które mają głęboki wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne jednostki. Różnorodność tych zaburzeń – od anoreksji, bulimii, i kompulsywnego objadania się, po rzadziej omawiane przypadłości jak pica, zespół jedzenia nocnego, ortoreksja, bigoreksja i pregoreksja – pokazuje, jak złożony jest problem niezdrowych relacji z jedzeniem. Każde z tych zaburzeń ma swoje unikalne objawy, przyczyny i skutki, ale wszystkie wymagają kompleksowego leczenia i wsparcia. Wczesne rozpoznanie i interwencja są kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy jakości życia osób dotkniętych tymi zaburzeniami. Edukacja i świadomość społeczna na temat różnych zaburzeń odżywiania są niezbędne do zapobiegania, wczesnego wykrywania i odpowiedniego wsparcia dla osób zmagających się z tymi problemami.
Autor: Zuzanna Dybaś
Bibliografia:
Bąba-Kubiś, A., Pełka-Wysiecka, J., Liśkiewicz, P., Wroński, M., Konopka, A., & Samochowiec, J. (2018). Anoreksja – jadłowstręt psychiczny [Anorexia – anorexia nervosa]. Pomeranian Journal of Life Sciences, 64(4), 5-9.