System rodzinny i jego rola w powstawaniu zaburzeń odżywiania.

System rodzinny ma ogromny wpływ na rozwój dziecka, w tym na jego relację z jedzeniem i własnym ciałem. Badania wskazują, że w rodzinach, gdzie panują sztywne normy dotyczące wyglądu, kontroli i perfekcjonizmu, częściej występują zaburzenia odżywiania. Ponadto konflikty rodzinne, brak otwartej komunikacji oraz nadmierna kontrola rodzicielska mogą prowadzić do problemów związanych z jedzeniem jako formy radzenia sobie ze stresem. To właśnie system rodzinny, w którym się kształtujemy, może wprowadzać wzorce myślenia, przekonania i zachowania sprzyjające powstawaniu problemów związanych z zaburzeniami odżywiania. Poniżej przedstawię przykłady, w jaki sposób poszczególne elementy systemu rodzinnego mogą wpływać na rozwój zaburzeń odżywiania.

3.1. Niezdrowe wzorce komunikacyjne:

• Brak otwartości w rozmowach. Jeżeli w rodzinie nie ma przestrzeni na szczere rozmowy o trudnych tematach, takich jak emocje, lęki, stres, dziecko może zacząć wycofywać się w swoim wnętrzu, a jedzenie staje się jedynym obszarem, w którym może kontrolować swoje życie. Dziecko może nauczyć się, że nie może mówić o tym, co czuje, dlatego zaczyna wykorzystywać jedzenie jako sposób na wyrażenie emocji, choć w sposób niezdrowy.
• Zamknięta, chłodna komunikacja. W rodzinach, w których panuje chłód emocjonalny, a komunikacja jest ograniczona do minimalnych interakcji, dziecko może poczuć się niedostrzegane i niekochane. Takie dziecko może wchodzić w zaburzenia odżywiania jako formę wyrazu swojej desperacji i potrzeby bycia zauważonym, a także aby zwrócić na siebie uwagę lub zyskać akceptację.
• Wzorce milczenia i ignorowania problemów. W rodzinach, które funkcjonują na zasadzie „milczącego przyzwolenia” na istniejące wyzwania, często nie rozmawia się o problemach. Nie podejmuje się więc próby rozwiązania problemu, zgodnie z zasadą, że wszystko „pozostaje w rodzinie”. W takich rodzinach osoba rozwijająca zaburzenie odżywiania może nie otrzymać odpowiedniej pomocy ani wsparcia, a problem może się nasilać i utrwalać.

3.2. Nadmierna kontrola i perfekcjonizm

W rodzinach, w których panuje nadmierna kontrola, dzieci często doświadczają presji, aby osiągać idealne wyniki w różnych dziedzinach życia – w nauce, w wyglądzie, w zachowaniu. W kontekście zaburzeń odżywiania ten rodzaj presji może przyjąć bardzo konkretną formę: kontrolę nad jedzeniem, wagą i ciałem. 

Takie rodziny charakteryzują się często:

• Nadmiernym naciskiem na wygląd i osiągnięcia. Rodzice mogą w sposób subtelny lub jawny wywierać presję na dziecku, aby dbało o swój wygląd, co może prowadzić do nadmiernej troski o wagę i kształt ciała. Tego rodzaju nacisk jest często przyczyną rozwoju anoreksji i innych zaburzeń odżywiania, ponieważ dziecko zaczyna traktować kontrolę nad jedzeniem jako jedyny sposób na uzyskanie akceptacji lub uznania.
• Idealizacja sukcesu i perfekcjonizmu. W rodzinach, w których sukcesy są traktowane jako jedyny sposób na osiągnięcie miłości i szacunku, dzieci uczą się, że muszą być „idealne” we wszystkim, także w swoim wyglądzie. Dążenie do perfekcji w każdym aspekcie życia (w tym w jedzeniu) może prowadzić do rozwoju zaburzeń odżywiania, ponieważ osoba może czuć, że tylko poprzez kontrolowanie ciała i wagi osiągnie poczucie spełnienia.
• Brak akceptacji dla słabości i porażek. W rodzinach o perfekcjonistycznym charakterze, gdzie błędy są traktowane jako porażki, dzieci mogą rozwijać lęk przed porażką, co sprzyja szukaniu poczucia kontroli nad jedzeniem. Anoreksja czy bulimia stają się wtedy formą walki z poczuciem niewystarczalności lub obawy przed błędami.

3.3. Brak granic i struktur

Granice w rodzinie pełnią bardzo ważną rolę w kształtowaniu zdrowych relacji między członkami rodziny. Gdy granice są niejasne lub zatarte, mogą występować problemy w zakresie autonomii dziecka i jego poczucia tożsamości. Takie rodziny często charakteryzują się:

• Zatarciem granic między rodzicem a dzieckiem. W takich rodzinach dzieci mogą przejmować odpowiedzialność za sprawy dorosłych, co prowadzi do zamieszania w kwestii odpowiedzialności i oczekiwań. Taki brak wyraźnych ról rodzinnych może prowadzić do lęku i frustracji, a jedzenie staje się sposobem na radzenie sobie z tymi uczuciami.
• Brak przestrzeni na autonomię dziecka. Dzieci, które nie mają przestrzeni na wykształcenie własnych granic i poczucia autonomii, mogą szukać kontroli nad tym, co jedzą, w celu uzyskania przynajmniej częściowej kontroli nad swoim życiem. W takich przypadkach zaburzenia odżywiania mogą pełnić rolę obrony przed poczuciem zagubienia.
• Zależność emocjonalna. W rodzinach o zatartej granicy między rodzicami a dziećmi, dziecko może przejmować emocjonalne obciążenie rodziców. Zamiast otrzymywać wsparcie emocjonalne, sama osoba staje się obciążona problemami swoich rodziców, co może prowadzić do poczucia wypalenia emocjonalnego i używania jedzenia jako mechanizmu obronnego.

3.4. Trauma i stres rodzinny

Trauma i stres w rodzinie mają niebagatelny wpływ na rozwój zaburzeń odżywiania. Dzieci wychowujące się w rodzinach dotkniętych problemami, takimi jak alkoholizm, przemoc domowa, zaniedbanie emocjonalne, rozwód czy śmierć bliskiej osoby, są szczególnie narażone na rozwój zaburzeń odżywiania, ponieważ:

• Trauma i poczucie braku bezpieczeństwa. W sytuacji traumatycznej dziecko może odczuwać chroniczny lęk i niepewność, które mogą przejawiać się w próbach zapanowania nad jedzeniem jako formie uzyskania poczucia kontroli nad rzeczywistością.
• Przemoc emocjonalna i fizyczna. W rodzinach, w których występuje przemoc (np. emocjonalna lub fizyczna), dziecko może rozwinąć mechanizmy obronne, takie jak wycofanie się z życia rodzinnego, co może prowadzić do zaburzeń odżywiania jako sposobu na uzyskanie kontroli nad ciałem lub jako forma ucieczki od przemocowych wzorców.
• Rozwód i zmiana struktury rodziny. Zmiany w strukturze rodziny, takie jak rozwód, mogą prowadzić do destabilizacji emocjonalnej, a dzieci mogą rozwijać zaburzenia odżywiania w poszukiwaniu sposobu na poradzenie sobie z emocjonalnym stresem związanym z rozpadem rodziny.