Wpływ krytyka wewnętrznego na powstawanie zaburzeń odżywiania

Wśród wielu czynników ryzyka związanych z rozwojem zaburzeń odżywiania, literatura naukowa, psychologowie i terapeuci, coraz częściej wskazują na rolę tzw. krytyka wewnętrznego. Jest to wewnętrzny głos, który nieustannie ocenia, osądza i potępia nasze myśli, emocje i zachowania.

I chociaż wpływ krytyka wewnętrznego, może mieć szeroki i zróżnicowany zakres, w tym artykule skupię się na tym jak może prowadzić do skrajnych postaw względem jedzenia, ciała i samego siebie. Zrozumienie, w jaki sposób krytyk wewnętrzny może wpływać na powstawanie zaburzeń odżywiania, może stanowić klucz do skutecznego leczenia i profilaktyki tych chorób.

Czym jest krytyk wewnętrzny?

Krytyk wewnętrzny to wewnętrzna część naszej psychiki, która pełni funkcję oceny. Może objawiać się w formie myśli, które nieustannie komentują negatywnie nasze zachowanie, wygląd, umiejętności czy relacje z innymi. Jest to głos, który potrafi być niezwykle surowy i bezlitosny, często skłaniając nas do ciągłego zawyżania oczekiwań wobec siebie i perfekcjonizmu. Choć w pewnych sytuacjach krytyka wewnętrznego można traktować jako motywującego doradcę, w nadmiarze staje się on destrukcyjny, prowadząc do obniżonej samooceny, lęku, a w skrajnych przypadkach także do poważnych problemów zdrowotnych, w tym zaburzeń odżywiania.

Krytyk wewnętrzny, zwłaszcza w kontekście zaburzeń odżywiania, jest głównie odpowiedzialny za podtrzymywanie obsesji na punkcie ciała i jedzenia. Działa on na zasadzie ciągłego porównywania się do nierealistycznych standardów, które często są wzmacniane przez media, społeczne normy czy osobiste oczekiwania. W ten sposób, osoby z zaburzeniami odżywiania często żyją w stanie nieustannego napięcia, mając poczucie, że ich ciało nie spełnia określonych wymagań.

Mechanizmy i przykłady wpływu krytyka wewnętrznego na osoby z zaburzeniami odżywiania

Krytyk wewnętrzny może oddziaływać na psychikę osoby w sposób niezauważalny, ale bardzo głęboki. Często następuje identyfikacja z jego przekonaniami i trudno oddzielić go jako głos odrębny od nas samych. Jego rola w kształtowaniu zaburzeń odżywiania jest często powiązana z niską samooceną, perfekcjonizmem oraz trudnością w zarządzaniu emocjami. W przypadku anoreksji, bulimii czy kompulsywnego objadania się, wewnętrzny głos jest silnym motywatorem do podejmowania decyzji dotyczących jedzenia i kontroli nad ciałem. Jednym z głównych mechanizmów jest dążenie do perfekcji. Osoby z zaburzeniami odżywiania często nie czują się wystarczająco dobre, nie tylko pod względem wyglądu, ale także innych aspektów życia. Krytyk wewnętrzny ciągle im przypomina, że ich ciało nie jest wystarczająco smukłe, proporcjonalne czy estetyczne, co wyzwala chęć drastycznej kontroli nad spożywanym jedzeniem.
W przypadku anoreksji , często przeżywane jest intensywne uczucie wstydu i strachu przed przybraniem na wadze. Krytyk wewnętrzny w tym kontekście może wyrażać się w formie myśli typu: „Jesteś za gruba, musisz schudnąć, tylko wtedy poczujesz się wartościowa”. Ten głos może towarzyszyć osobie przez cały czas, niezależnie od jej rzeczywistego wyglądu, co prowadzi do chronicznego stresu i lęku. W konsekwencji, osoba zaczyna unikać jedzenia, co w skrajnych przypadkach prowadzi do wyniszczenia organizmu.

W przypadku bulimii , krytyk wewnętrzny pełni podobną funkcję, jednak w bardziej złożony sposób. W tej chorobie, osoba doświadcza napadów objadania się, które często kończą się próbą „oczyszczenia” organizmu poprzez wymioty czy nadużywanie środków przeczyszczających. Krytyk wewnętrzny w tym przypadku jest sędzią, który wywołuje poczucie winy i wstydu po jedzeniu, co prowadzi do potrzeby zrekompensowania „złego” zachowania, co z kolei tworzy cykliczny proces objadania się i „oczyszczania”. Z kolei w przypadku kompulsywnego objadania się, osoba często reaguje na stres, lęk czy inne trudne emocje przez jedzenie. Wewnętrzny krytyk w tym przypadku nieustannie przypomina o niedoskonałościach i „brakach” w życiu, co prowadzi do ucieczki w jedzenie, które choć na chwilę daje poczucie komfortu, lecz w dłuższej perspektywie pogłębia poczucie wstydu i bezradności. W takim przypadku jedzenie staje się formą radzenia sobie z emocjonalnym bólem, a krytyk wewnętrzny potęguje to zachowanie, wzmacniając poczucie winy i braku kontroli.

Radzenie sobie z krytykiem wewnętrznym

Zrozumienie roli krytyka wewnętrznego w rozwoju zaburzeń odżywiania jest kluczowym krokiem w procesie leczenia. Istnieje wiele sposobów na radzenie sobie z tym destrukcyjnym głosem, które mogą pomóc w przełamywaniu szkodliwych wzorców myślowych. Psychoterapia jest jedną z najskuteczniejszych metod w pracy z osobami cierpiącymi na zaburzenia odżywiania. Pomaga ona w zmianie negatywnych schematów myślenia i zachowań, a także w nauce zdrowego podejścia do jedzenia i własnego ciała.

Praktykowanie samowspółczucia, także może pomóc w osłabieniu roli krytyka wewnętrznego. Samowspółczucie to umiejętność traktowania siebie z łagodnością i akceptacją, zwłaszcza w trudnych chwilach. Zamiast krytykować siebie za błędy, pozwalamy sobie na zrozumienie i wyrozumiałość. Przykładami samowspółczucia może być rozwijanie ogólnej życzliwości wobec siebie, dostrzeganie, że trudności są częścią życia oraz praktykowanie uważności.

Bardzo przydatne pod tym kątem mogą być praktyki takie jak mindfulness. Mindfulness to technika uważności, która polega na akceptacji swoich myśli i emocji bez ich oceniania. Może ona pomóc nauczyć się reagować na trudne emocje bez uciekania do niezdrowych strategii, takich jak restrykcja jedzenia czy objadanie się.

Samowspółczucie to również wybaczanie sobie błędów i traktowanie siebie tak, jak traktowalibyśmy bliską osobę w potrzebie. To dbanie o pozytywny wizerunek siebie, dobry kontakt ze sobą, dbanie o swoje ciało i układ nerwowy, korzystając ze zdrowych, konstruktywnych sposobów.

Narzędzia i praktyki pomagające rozwijać samowspółczucie i dobry kontakt ze sobą:

Afirmacje.
Praca z przekonaniami i zmienianie wewnętrznego dialogu.
Praca z „dzieckiem wewnętrznym”.
Myślenie o tym, co powiedziałabym/powiedziałbym bliskiej osobie w tej samej sytuacji.
Różne narzędzia pracy z ciałem i praktyki kojenia układu nerwowego: praktyki mindfulness, praca z oddechem, terapia somatyczna, joga, aromaterapia, taneczna terapia ruchowa, praca z obrazem ciała, biofeedback, zabawa, kontakt z naturą, terapia dźwiękiem, czy po prostu troska o ciało jak np. ciepła kąpiel czy rozciąganie i rozluźnianie ciała.

W internecie można znaleźć dużą ilość podcastów i nagrań na YouTube, rozwijających wyżej wymienione narzędzia i wspierających trening np. mindfullness, relaksacji, czy pracy z „dzieckiem wewnętrznym”. Warto też poszukać lokalnych grup terapeutycznych lub organizujących warsztaty w wyżej wymienionych obszarach, a także zajęć online w tym zakresie.

Dzięki tym praktykom, osoby z zaburzeniami odżywiania mogą nauczyć się wybaczać sobie, uspokajać, troszczyć się o siebie, zmniejszyć stres, lepiej radzić sobie z trudnościami i poprawić poczucie własnej wartości.

Jeśli doświadczasz zaburzeń odżywiania, profesjonalna pomoc jest kluczowa

Jeśli zmagasz się z wewnętrznym krytykiem, który negatywnie wpływa na Twoją relację z jedzeniem i ciałem, pamiętaj, że nie musisz przechodzić przez to samodzielnie. Praca nad samoakceptacją i zmianą schematów myślenia może być trudna, dlatego warto skorzystać z pomocy specjalistów – psychologów, terapeutów i dietetyków zajmujących się zaburzeniami odżywiania. Profesjonalne wsparcie może pomóc Ci przełamać negatywne przekonania i odzyskać zdrową relację z jedzeniem oraz sobą samym. Nie bój się sięgnąć po pomoc – zasługujesz na to, by żyć w zgodzie ze sobą.

Dlatego w naszym Ośrodku, skupiamy się na holistycznym podejściu do leczenia zaburzeń odżywiania, w tym uczymy rozpoznawania mechanizmów krytyka wewnętrznego.

Więcej informacji o programie leczenia w Otuleniu

Autor: Dominikia Lis

Źródła:

Łukasz Szymański (2016). Psychologia odżywiania. Podejście kliniczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Anna Maria Kwiatkowska (2015). Anoreksja i bulimia. Psychologiczne mechanizmy zaburzeń odżywiania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Joanna Piątek, Agnieszka Ślusarczyk (2020). „Samokrytycyzm a rozwój zaburzeń odżywiania. Rola wewnętrznego głosu”. Psychologia Jakości Życia, 9(1), 123-137.
Katarzyna Różycka, Marta Cieślak (2021). „Krytyka wewnętrzna w leczeniu anoreksji i bulimii: Psychologiczne podejścia terapeutyczne”. Psychoterapia, 2(193), 85-97.
Neff, K. (2016). „ Samowspółczucie. Zatrzymaj się, bądź dla siebie dobry. Jak przestać krytykować siebie i zacząć żyć pełnią życia.” Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.