Wpływ mediów społecznościowych na rozwój i utrzymywanie się zaburzeń odżywiania

W ostatnich latach możemy zauważyć znaczny wzrost przypadków zaburzeń odżywiania, w szczególności wśród młodych dorosłych oraz nastolatków. Coraz częściej podkreśla się rolę mediów społecznościowych. Jest to przestrzeń, w której kształtowane są wzorce wyglądu ciała, własnej wartości i kanonów piękna. Zawyżone i nierealistyczne standardy atrakcyjności bywają źródłem stresu i frustracji. Tego typu treści są nie tylko łatwo dostępne, ale również promowane przez algorytmy. Dodatkowo, treści w mediach społecznościowych często ukazują życie celebrytów, które jawi się jako idealne – bez problemów, trudności, często przepełnione sportem, ćwiczeniami, dietami, co dodatkowo może zwiększać presję oglądających.

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie, w jaki sposób media społecznościowe przyczyniają się do rozwoju zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja, bulimia czy ortoreksja. Ciało poniekąd stało się swoistym projektem społecznym. Media społecznościowe, w szczególności platformy takie jak TikTok czy Instagram, często ukazują „przeobrażanie siebie” w kontekście „metamorfozy ciała”. Ciało, które „dobrze wygląda”, jest gloryfikowane, natomiast ciała “nieidealne” są marginalizowane. Jednostka zaczyna wierzyć, że tylko szczupłe, odpowiadające określonemu kanonowi piękna ciało jest wartościowe, zupełnie pomijając, jaką rolę spełnia biologicznie. Kwestia zdrowia przestaje mieć znaczenie – liczy się tylko to, aby być akceptowanym społecznie i wpisywać się w aktualnie panujące standardy. Niestety, jest to mechanizm, z którego bezpośrednio wynika ryzyko zachowań charakterystycznych dla zaburzeń odżywiania.

Psychologiczne mechanizmy w social mediach

Paweł Fortuna w swojej książce Psychologia Internetu zwraca uwagę na pewne mechanizmy psychologiczne zauważalne w social mediach, które mogą pogłębiać problem z negatywnym postrzeganiem własnego ciała lub nasilać objawy związane z zaburzeniami odżywiania:

• Zjawisko luki między „ja realnym” a „ja prezentowanym” – osoby tworzące kontent w przestrzeni internetowej kreują wyidealizowany, wyretuszowany i nierealistyczny obraz własnego ciała, co prowadzi do przewlekłego niezadowolenia z własnej sylwetki (u oglądających).
• Porównania społeczne – ciągłe porównywanie się do innych, szczególnie wśród osób młodych lub nastoletnich, prowadzi do znacznego obniżenia samooceny, co z kolei może zwiększyć ryzyko rozwoju anoreksji czy bulimii.
• Reinforcement loop (pętla wzmocnień) – pozytywne reakcje innych użytkowników w postaci np. komentarzy czy „lajków” mogą wzmacniać zachowania obsesyjne czy restrykcyjne, takie jak stosowanie katorżniczych diet czy nadmiernych ćwiczeń.

Autor przestrzega również przed zjawiskiem „infodiety” – jest to sytuacja, w której użytkownik narzuca sobie restrykcje co do przeglądanych treści w internecie. Niestety, czasem zdarza się, że ogranicza się wyłącznie do materiałów ukazujących wyidealizowany i wyestetyzowany styl życia, co prowadzi do zafałszowanego postrzegania tego, jak powinna wyglądać codzienność, a także ciało człowieka, kwestie zdrowotne czy żywieniowe.

Percepcja i zachowania odbiorców

W książce Psychologia mediów Gackowski i Mazur zwracają uwagę, w jaki sposób media społecznościowe kształtują percepcję i zachowania odbiorców. Wyróżniają oni kilka kluczowych zjawisk:

• Perswazja wizualna – treści w postaci danych naukowych są znacznie mniej atrakcyjne i gorzej przyswajalne niż te oparte na atrakcyjnych obrazach, prezentowane np. przez „fit influencerów”.
• Efekt trzeciej osoby – użytkownicy social mediów są przekonani, że treści tam prezentowane mają znacznie większy wpływ na innych niż na nich samych.
• Zjawisko polaryzacji – algorytmy wzmacniają określone treści i zawężają perspektywę, utrwalając jednostronne przekonania, również dotyczące wyglądu i odżywiania.

Skutki długofalowe i zagrożenia

Obsesyjna potrzeba kontroli nad własnym ciałem może znaleźć wiele bodźców w przestrzeni internetowej. Media społecznościowe stają się miejscem ciągłej prezentacji swojego ciała, co dla osób z predyspozycjami do zaburzeń odżywiania jest szczególnie niebezpieczne. Kontakt z wyidealizowanymi zdjęciami – często wyretuszowanymi – prowadzi nie tylko do obniżenia poczucia własnej wartości, ale również do pogorszenia nastroju i stanów depresyjnych.

Nawet krótka ekspozycja na takie treści może mieć negatywne skutki psychiczne. Szczególnie zagrożone są osoby, które przeglądają tylko określony typ treści – modowy, dietetyczny czy dotyczący wyglądu – co sprzyja utrwalaniu nierealistycznych ideałów piękna i wzmacnianiu ryzyka zaburzeń odżywiania.

Rola edukacji i wsparcia

Nie powinniśmy traktować mediów społecznościowych wyłącznie jako narzędzi komunikacji. Mają one realny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Dlatego tak ważne jest świadome korzystanie z internetu oraz edukacja – zarówno wśród młodzieży, jak i dorosłych.

W Ośrodku Otulenie uczymy, jak rozpoznawać niezdrowe mechanizmy, wzmacniać odporność psychiczną i rozwijać zdrowe relacje z ciałem. Dajemy wsparcie osobom zagubionym w świecie filtrów, porównań i presji idealnego życia.