Zaburzenia odżywiania a mechanizmy kontroli – zrozumieć anoreksję od środka

Autor: Wiktoria Orzechowska –

Zewnętrzne umiejscowienie kontroli u kobiet z anoreksją

Różnice indywidualne są charakterystyczne dla każdego człowieka. Odnoszą się do poczucia sprawczości, poziomu brania odpowiedzialności za własne czyny oraz sposobu, w jaki radzimy sobie z przeciwnościami losu. Możemy mówić zarówno o wewnętrznym, jak i zewnętrznym umiejscowieniu poczucia kontroli. Na tej podstawie przewiduje się reakcje ludzi na różne sytuacje oraz sposób interpretowania przez nich napływających informacji.

Wewnętrzne vs. zewnętrzne umiejscowienie kontroli

Wewnętrzne poczucie kontroli jest typowe dla osób proaktywnych, które dostrzegają związek między swoimi działaniami a ich konsekwencjami. Wierzą, że dzięki wytrwałości mogą osiągnąć swoje cele. Zewnętrzne poczucie kontroli natomiast cechuje się przekonaniem, że jednostka nie ma realnego wpływu na rzeczywistość – wszystko zależy od innych ludzi, przeznaczenia lub przypadkowych zdarzeń. To podejście może sprzyjać rozwojowi zaburzeń odżywiania, zwłaszcza anoreksji (AN).

Anoreksja w świetle DSM-5

Zgodnie z DSM-5, rozpoznanie anoreksji opiera się m.in. na:

– Ograniczenie podaży kalorii, prowadzące do niedostatecznej masy ciała w stosunku do wieku, płci, krzywej rozwoju i stanu zdrowia.
– Silny lęk przed przytyciem, nawet w przypadku znacznej niedowagi.
– Nadmierna koncentracja na masie ciała i jego kształcie, zaburzenia postrzegania własnego wyglądu lub brak świadomości problemu wynikającego z niedowagi.
Jak wskazują badania, osoby chore zazwyczaj stosują nieskuteczne strategie radzenia sobie ze stresem, koncentrując się na intensywnym analizowaniu własnych emocji, jednocześnie unikając konfrontacji z problemami.

Strategie radzenia sobie ze stresem u pacjentek z anoreksją

Badania wskazują, że osoby z anoreksją stosują nieskuteczne strategie radzenia sobie ze stresem – nadmiernie analizują emocje i unikają konfrontacji z problemami. W badaniu Anny Wiatrowskiej porównano 26 kobiet z AN i 46 zdrowych – grupy istotnie różniły się pod względem strategii radzenia sobie ze stresem oraz umiejscowienia kontroli.

Co wykazało badanie?

Kobiety z anoreksją znacznie częściej:

miały zewnętrzne poczucie kontroli,
rzadziej podejmowały zachowania prozdrowotne,
nie czuły odpowiedzialności za swój stan zdrowia,
doświadczały gorszego samopoczucia i niezadowolenia z wyglądu,
miały zniekształcony obraz ciała.

W skrajnych przypadkach prowadziło to do obsesyjnych prób redukcji masy ciała i ciągłych zmian w wyglądzie. Obserwuje się również problemy z tożsamością i autonomią.

Psychologiczne konsekwencje zewnętrznej kontroli

Zewnętrzne umiejscowienie kontroli może służyć jako mechanizm obronny – pozwala uniknąć odpowiedzialności za decyzje i utrzymać pozytywną samoocenę. Jednak w sytuacjach stresowych osoby chore koncentrują się głównie na emocjach, nie szukają rozwiązań, unikają proaktywnych działań i rzadko szukają wsparcia. Cechuje je niski poziom krytycyzmu wobec choroby i wysoki poziom lęku.

Podsumowanie i dalsze kierunki badań

Choć badanie Wiatrowskiej miało ograniczoną liczebność grupy, wyniki sugerują istotny związek pomiędzy zewnętrznym umiejscowieniem kontroli a anoreksją. Potrzeba dalszych, szerszych analiz, by lepiej zrozumieć mechanizmy psychologiczne stojące za tym zaburzeniem. Więcej na temat możliwego powiązania umiejscowienia poczucia kontroli z anoreksją przeczytasz w artykule o Syndromie gotowości anorektycznej (SGA) – stadium przedchorobowym pełnoobjawowej anoreksji – przeczytaj tutaj.