Wpływ stresu na powstawanie zaburzeń odżywiania: anoreksja, bulimia i napadowe objadanie się
Stres jest jednym z kluczowych czynników wpływających na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka. Choć ewolucyjnie reakcja na stres miała pomagać w przetrwaniu, współczesne życie, pełne presji i napięć, prowadzi do przewlekłego stresu, który może skutkować poważnymi problemami zdrowotnymi. Jednym z takich problemów są zaburzenia odżywiania: anoreksja, bulimia oraz napadowe objadanie się (binge eating disorder – BED). Wszystkie te zaburzenia wiążą się z trudnościami w regulacji emocji, które są silnie powiązane z reakcją organizmu na stres.
Stres jako podłoże zaburzeń odżywiania
W książce „Kiedy ciało mówi nie” Gabor Maté podkreśla, że przewlekły stres może prowadzić do zaburzenia równowagi psychicznej i fizycznej. W przypadku zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja, bulimia czy napadowe objadanie się, stres pełni rolę czynnika wyzwalającego. Pod wpływem chronicznego napięcia osoby te mogą rozwinąć destrukcyjne mechanizmy radzenia sobie, które wyrażają się w kontroli nad jedzeniem lub jego brakiem.
Mechanizmy neurobiologiczne
Robert Sapolsky w „Dlaczego zebry nie mają wrzodów” zwraca uwagę na to, jak przewlekły stres oddziałuje na układ nerwowy. W reakcji na stres organizm produkuje kortyzol, hormon stresu, który w krótkim okresie pomaga mobilizować energię, ale w dłuższej perspektywie prowadzi do zaburzeń w równowadze hormonalnej i funkcjonowaniu układu nerwowego. Kortyzol wpływa m.in. na poziomy greliny i leptyny, hormonów odpowiedzialnych za regulację apetytu. W przypadku napadowego objadania się, zmienione poziomy tych hormonów mogą prowadzić do niekontrolowanych epizodów jedzenia, podczas których osoba spożywa nadmierną ilość pokarmu w krótkim czasie, często w odpowiedzi na emocjonalne napięcie.
Z kolei osoby cierpiące na anoreksję mogą w wyniku przewlekłego stresu tłumić swoje potrzeby fizyczne, w tym głód, co prowadzi do skrajnego ograniczenia spożycia kalorii. W przypadku bulimii naprzemienne epizody objadania się i kompensacji, takie jak wymioty czy nadmierne ćwiczenia, również mają swoje korzenie w niezdolności do radzenia sobie z emocjami i reakcją organizmu na stres.
Emocje, trauma i ciało
Bessel van der Kolk w „Ciało pamięta” opisuje, jak trauma i stres wpływają na ciało oraz emocje. Z jego badań wynika, że osoby z zaburzeniami odżywiania często doświadczyły traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie lub dorosłym życiu, co prowadzi do problemów z regulacją emocji. W przypadku napadowego objadania się, osoby te często próbują „zagłuszyć” negatywne emocje jedzeniem, które chwilowo przynosi ulgę. Jednakże późniejsze poczucie winy i wstydu potęgują napięcie, co może prowadzić do kolejnych epizodów objadania się.
Podobnie w anoreksji i bulimii ciało staje się areną walki z emocjami. Kontrolowanie masy ciała i jedzenia jest często próbą odzyskania kontroli w obliczu trudnych doświadczeń emocjonalnych, w sytuacji, gdy trudno o tę kontrolę w innych obszarach życia. W przypadku anoreksji osoby te odmawiają sobie jedzenia, aby zyskać poczucie „mocy”, natomiast w bulimii próby kompensacyjne służą złagodzeniu lęku przed przybraniem na wadze.
Napadowe objadanie się – szczególny przypadek
Napadowe objadanie się różni się od anoreksji i bulimii tym, że osoby z BED nie stosują zachowań kompensacyjnych, takich jak wymioty czy nadmierne ćwiczenia. Pomimo tego, że nie wiąże się ono bezpośrednio z kontrolowaniem masy ciała, jest silnie związane z emocjami i stresem. Maté zwraca uwagę, że jedzenie staje się wówczas „środkiem znieczulającym” – chwilowym sposobem na ucieczkę od trudnych emocji. Jednak długotrwałe epizody objadania się mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 czy choroby sercowo-naczyniowe, a także do pogłębienia problemów emocjonalnych. Jednocześnie osoba z BED po napadach objadania przeżywa wstyd i poczucie winy, co może prowadzić do niskiej samooceny i depresji.
Rola stresu w dzieciństwie
Maté oraz van der Kolk podkreślają, że osoby z zaburzeniami odżywiania często doświadczyły stresujących lub traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie. Brak bezpiecznego środowiska emocjonalnego oraz presja społeczna i rodzinna mogą prowadzić do wykształcenia niezdrowych mechanizmów radzenia sobie z emocjami.
Napadowe objadanie się, podobnie jak anoreksja i bulimia, może być wynikiem wewnętrznego konfliktu, który ciało próbuje „rozwiązać” poprzez jedzenie. Na przykład, osoba może odczuwać silną presję społeczną lub rodzinną, by być „idealną” – osiągać sukcesy, zawsze wyglądać dobrze i zachowywać się zgodnie z oczekiwaniami innych. Jednocześnie może tłumić swoje prawdziwe emocje, takie jak smutek, złość czy poczucie przytłoczenia, ponieważ boi się odrzucenia lub krytyki.
Ciało w takiej sytuacji może próbować „rozwiązać” ten konflikt poprzez napadowe objadanie się, które na chwilę łagodzi napięcie emocjonalne i daje uczucie ulgi. Jedzenie staje się formą ucieczki od trudnych emocji i próbą ukojenia wewnętrznego chaosu. Jednak po takim epizodzie często pojawia się poczucie winy i wstydu, co ponownie wzmaga napięcie, zamykając osobę w błędnym kole.
Tego rodzaju konflikt jest charakterystyczny dla wielu osób z zaburzeniami odżywiania – próbują one znaleźć sposób na wyrażenie lub „ugłaskanie” wewnętrznych sprzeczności, które wydają się zbyt trudne do rozwiązania w świadomy sposób.
Leczenie i radzenie sobie ze stresem
Jak podkreśla Gabor Maté, skuteczne leczenie zaburzeń odżywiania wymaga uwzględnienia roli stresu i emocji. Terapia powinna koncentrować się na identyfikacji źródeł stresu oraz rozwijaniu zdrowszych sposobów radzenia sobie z emocjami. Interwencje, takie jak psychoterapia, praca z traumą czy techniki uważności (mindfulness), mogą pomóc osobom z anoreksją, bulimią i napadowym objadaniem się w zrozumieniu swoich mechanizmów obronnych i odzyskaniu kontroli nad swoim zdrowiem psychicznym i fizycznym.
Dlatego w naszym Ośrodku, skupiamy się na holistycznym podejściu do leczenia zaburzeń odżywiania oraz oferujemy zajęcia, które pomagają w redukcji stresu.
Autor: Natalia Konopczyńska
Źródła:
Maté, Gabor, Kiedy ciało mówi nie. Koszty ukrytego stresu, Wydawnictwo Czarna Owca, 2021r.
van der Kolk, Bessel, Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i leczenie traumy, Wydawnictwo Czarna Owca, 2020r.
Sapolsky, Robert Maurice, Dlaczego zebry nie mają wrzodów, Wydawnictwo CiS, 2021r.