Zaburzenia osobowości to temat, który jest coraz częściej podejmowany przez media. Pojawiają się artykuły i podcasty na temat tego jak np. rozpoznać osobowość narcystyczną czy psychopatę. Przekazy te trafiają do nas gdyż wzbudzają w nas emocje takie jak strach i ekscytacja. Nie rzadko po przeczytaniu takiego artykułu jesteśmy gotowi zdiagnozować u członka rodziny, znajomego lub siebie dane zaburzenie. Warto jednak pamiętać, że zaburzenia osobowości to temat skomplikowany a ich diagnoza wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Lepiej więc czytać owe przekazy z ciekawością i dystansem. Sensacyjne przedstawianie tematu często prowadzi do stygmatyzacji, a warto tu dodać, że występowanie zaburzeń osobowości bardzo często wiąże się z cierpieniem osoby ich doświadczającej.
Zaburzenia osobowości, jak sama nazwa wskazuje, polegają na pewnych dysfunkcjach w funkcjonowaniu jednostki jeśli chodzi o jej cechy osobowości. Te cechy nie są wyjątkowe dla niej- chodzi tu raczej o bardzo silne (lub bardzo słabe) nasilenie tych cech, które posiada każdy z nas. Możemy tu posłużyć się przykładem osobowości narcystycznej – każdy z nas chce być ważny i zauważany przez innych, jednak osoba z zaburzeniem narcystyczny ma tę potrzebę tak dużą, że powoduje ona trudności w innych obszarach życia. Przy większości z tych zaburzeń występują problemy z poczuciem własnej tożsamości oraz trudności interpersonalne, które mogą prowadzić do cierpienia.
Od razu należy zaznaczyć, że osobowość kształtuje się w dzieciństwie i wieku nastoletnim, osiągając swój pełen wymiar w dorosłości. Co więcej, nawet wtedy może się zmieniać pod wpływem różnych czynników. Nie diagnozuje się więc zaburzeń osobowości u dzieci ani nastolatków.
Zaburzenia osobowości – występowanie i klasyfikacja
Według badań, zaburzenia osobowości nie są bardzo rzadkie, bo mogą dotykać nawet ok 8% populacji świata. Należy jednak pamiętać, że typów i konkretnych diagnoz jest dużo więcej niż tylko te znane nam z mediów. Posługując się dalej przykładem osobowości narcystycznej, szacuje się, że zmaga się z nią 0,5 do 1% populacji. Wykaz zaburzeń osobowości można znaleźć w klasyfikacji ICD-11 oraz DSM-V.
Osobowość a zaburzenia odżywiania – skomplikowana relacja
Istnieją różne teorie na temat tego jaka jest relacja pomiędzy zaburzeniami odżywiania a osobowością. Jedna z nich mówi o tym, że niektóre cechy mogą predysponować osobę do rozwijania takich problemów. Z drugiej strony niektóre cechy mogłyby potencjalnie ją przed tym chronić. Możliwe jest też, że cechy charakteru i zaburzenia odżywiania rozwijają się równolegle i mają podobne podłoże (które może być biologiczne i środowiskowe). Co więcej niektóre cechy mogą znacząco wpływać na przebieg i wynik leczenia. Nie należy zapominać o tym, że stan fizyczny człowieka wycieńczony długotrwałymi stanami deficytu kalorii i wartości odżywczych, może wpływać na jego zachowanie i cechy charakteru.
Cechy osobowości istotne przy zaburzeniach odżywiania
Pewne cechy osobowości są szczególnie widoczne wśród pacjentów zmagającymi się z konkretnymi zaburzeniami. I tak, wśród ogółu cierpiących na zaburzenia odżywiania zauważa się podwyższony perfekcjonizm, neurotyzm, tendencję do unikania, niższą ekstrawersję i podwyższoną wrażliwość na nagrody zewnętrzne. Można zauważyć także różnice wśród osób zależnie od zaburzenia, np. większa impulsywność zauważana jest wśród osób cierpiących na bulimię, niż anoreksję.
Zaburzenia osobowości a zaburzenia odżywiania
Czy jest jakiś związek pomiędzy zaburzeniami odżywiania, a zaburzeniami osobowości? Okazuje się, że są one częstsze wśród cierpiących na zaburzenia odżywiania, niż w populacji ogólnej. Szacuje się, że ponad 20% osób chorujących może zmagać się z jakimś zaburzeniem osobowości.
Według badań, najczęstszym zaburzeniem osobowości wśród osób chorujących na anoreksję, typ restrykcyjny jest obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości. Zaburzenie to charakteryzuje się intensywnym skupieniem na szczegółach, zasadach, porządku, nadmiernym perfekcjonizmem i sumiennością. Silne nasilenie tych cech, które mogą wydawać się pozytywne, przy braku elastyczności zaburza funkcjonowanie jednostki. Skłonność do kontroli może ujawniać się w różnych obszarach życia, w tym w odżywianiu czy w dążeniu do osiągania czy utrzymania konkretnej sylwetki.
Przy bulimii i bulimicznym typie anoreksji, najczęściej zauważa się zaburzenie borderline. Cierpiące na nie osoby mają często problemy z impulsywnością i trudności w relacjach międzyludzkich, które charakteryzują się u nich dużą niestabilnością. Niestabilny może być również u takiej osoby, obraz samego siebie. U źródeł różnych zachowań jednostki jest uporczywy strach przed porzuceniem oraz poczucie pustki. Zmienność emocjonalna czasami jest tu wyrażona w zachowaniach samobójczych i okaleczeniach.
Mniej badań w tym temacie zostało poświęconych innym zaburzeniom odżywiania w tym kompulsywnym objadaniu. Istnieją jednak przesłanki do tego by twierdzić, że i u tych osób najpopularniejszymi zaburzeniami osobowości jest zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, borderline oraz unikowe zaburzenie osobowości charakteryzujące się unikaniem relacji oraz takich sytuacji, które wymagają utrzymywania relacji z innymi ludźmi, głównie przez strach przed krytyką, odrzuceniem czy dezaprobatą.
Leczenie zaburzeń odżywiania przy zaburzeniach osobowości
Powtórzmy na koniec, że o zaburzeniach osobowości nie mówi się u osób nieletnich, u których osobowość nadal się kształtuje. Można ewentualnie mówić tu o osobowości kształtującej się nieprawidłowo, co polega głównie na zdiagnozowaniu trudności pacjenta, co pozwoli na lepszą pracę nad nimi w terapii. Natomiast u osób dorosłych z podwójną diagnozą pracuje się nad tymi trudnościami równolegle, zwracając jednak uwagę na pilniejszy problem, którym często okazuje się zaburzenie odżywiania, gdyż ma bezpośredni wpływ na zdrowie i życie. Praca nad zaburzeniami osobowości może być długoletnia, ale w efekcie może jednak pozytywnie wpływać na ogólne funkcjonowanie człowieka, w tym na jego zachowania żywieniowe.
W Ośrodku Otulenie pracujemy z osobami zmagającymi się z zaburzeniami odżywiania - kliknij poniżej i zdobądź więcej informacji o programie leczenia w Otuleniu:
Źródła:
American Psychiatric Association. (2018). Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych: DSM-5 (red. nauk. P. Gałecki i Ł. Świecicki). Wydawnictwo Edra Urban & Partner.
Eielsen, H. P., Vrabel, K., Hoffart, A., Rø, Ø., & Rosenvinge, J. H. (2022). Reciprocal relationships between personality disorders and eating disorders in a prospective 17-year follow-up study. The International journal of eating disorders, 55(12), 1753–1764. https://doi.org/10.1002/eat.23823
Farstad, S. M., McGeown, L. M., von Ranson, K. M. (2016). Eating disorders and personality, 2004–2016: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 46, 91–105. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2016.04.005
Sansone, R. A., Sansone, L. A. (2011). Personality pathology and its influence on eating disorders. Innovations in clinical neuroscience, 8(3), 14–18.